What doesn’t kill you makes you stronger

Wat een bijzondere uitspraak. “Wat me niet doodt, maakt me sterker” volgens het achtste aforisme uit Götzen Dämmerung van de Duitse filosoof Friedrich Nietzsche. Deze quote onderschrijft en voedt onze westerse cultuur, vol individualisme en “can do macho”-mentaliteit. Just do it! “Het weer is extreem gevaarlijk, maar toch trek ik naar de top van de Mont Blanc. Ik kan het!” “Ik ben al minstens een kwartier te laat. Ik scheur nog snel door het rood. Op dit uur is er toch weinig verkeer. Ik kan het!” “Ik neem mijn grootste concurrent over. Ik steek me hiervoor massaal in de schulden, maar op lange termijn komt alles goed. Ik kan het!”

“Work it, make it, do it, makes us harder, better, faster stronger”, zingen Kanye West en Daft Punk in de song Stronger, de mosterd halend bij Nietzsche.

Niet te letterlijk nemen

Nietzsche is een ondoorgrondelijke filosoof, maar het is duidelijk dat je zijn uitspraak niet te letterlijk mag nemen. Het is hoogst onzeker of zijn uitspraak zomaar een oproep is tot roekeloos gedrag. Ik trek de top van de Mont Blanc op en misschien breng ik hierdoor een hele reddingsoperatie op gang om mij te ontzetten op een bergflank. Ik rijd door het rood en misschien rijdt er net een jonge fietser het kruispunt op. Ik neem mijn grootste concurrent over, maar ik kom al snel in geldnood en moet heel wat werknemers ontslaan.

Het is ook duidelijk dat Nietzsche het niet heeft over banaliteiten. Mijn teennagels knippen, een boterham smeren of een wifi netwerk selecteren, doden me niet, maar maken me ook niet meteen sterker.

Velen interpreteren de uitspraak dat tegenslagen, pijn en ellende je sterker maken. Maar tegenslagen, pijn en ellende maken je enkel sterker op voorwaarde dat je er lessen uit kan trekken voor de toekomst. Want ook al krabbel je na een tegenslag weer recht, als je er niet uit leert en groeit, zal een volgende tegenslag je nog harder treffen.

Het leven van Friedrich Nietzsche, een gewaardeerde hoogleraar aan een internationaal befaamde universiteit, was een lange lijdensweg. Door langdurige migraine aanvallen en een toenemende blindheid moest hij zijn leerstoel verlaten. Daarna stortte hij geestelijk helemaal in. Hij omhelsde al huilend een afgeranseld paard op straat en dreigde ermee de Duitse keizer te doden… Allemaal pijnlijke ervaringen die Nietzsche doorstond en waar hij zelf de kracht niet vond om ervan te herstellen en te groeien.  Zijn leven eindigde na elf jaar fysieke en psychische aftakeling…

Wat me niet doodt, maakt me sterker. Ja, als ik over voldoende veerkracht beschik. Veerkracht is een betrekkelijk nieuw onderzoeksdomein in de ontwikkelingspsychologie. Men onderzoekt welke aspecten nodig zijn zodat mentaal en emotioneel om kan gaan met een crisis, en er misschien zelfs sterker uitkomt?

De Amerikaanse psychologe Emmy Werner volgde gedurende 32 jaar een groep van bijna 700 kinderen in Hawaï. Een derde van deze kinderen liepen hoog risico op zware stress, wegens armoede, famiale omstandigheden of psychologische aandoeningen. Maar ze stelde vast dat niet elk kind op dezelfde manier op een stress situatie reageerde. Tijdens haar onderzoek merkte ze dat twee derde van deze kinderen op de leeftijd van tien jaar te lijden hebben onder ernstige leer- of gedragsstoornissen. De ander groep echter, ontpopte zich tot competente, zelfverzekerde en zorgzame jongvolwassenen. Emmy Werner ontdekte twee belangrijke kenmerken bij deze veerkrachtige kinderen. Ze hadden vaak een sterke band met een ondersteunende leerkracht, familielid of mentor. En ze reageerden steeds op een actieve, positieve manier op hun omgeving. Ze waren autonoom, onafhankelijk en geloofden dat zijzelf hun prestaties beïnvloedden. De veerkrachtige kinderen hadden wat psychologen noemen een "interne locus of control": zij geloofden dat zij, en niet hun omstandigheden, hun prestaties beïnvloedden. Ze zagen zichzelf als de orkestrators van hun eigen lot.

Laat me even stilstaan bij twee belangrijke elementen van deze interne “locus of control”: de groeimentaliteit en de cirkel van invloed.

De groeimentaliteit

“I’ve missed more then 9000 shots in my career. I’ve lost almost 300 games. 26 times, I’ve been trusted to take the game winning shot and missed. I’ve failed over and over and over again in my live. And that’s why I succeed”, zegt Michael Jordan, één van de grootste basketball spelers ooit. Fouten en tegenslagen zijn een inherent deel van het leven, van het opgroeien, van een professionele loopbaan. Fouten maken hoort bij leren, het is een groeiproces, waarbij we stap voor stap de leercurve beklimmen.. De Amerikaanse professor Carol S. Dweck aan de Stanford universiteit ontwikkelde de theorie van de groeimentaliteit. Ze stelt dat mensen volgens twee patronen reageren op mislukking. Mensen met een statische mentaliteit geloven dat vaardigheden meestal aangeboren zijn en interpreteren mislukking als het ontbreken van de nodige basisvaardigheden, terwijl mensen met een groeimentaliteit geloven dat ze een bepaalde vaardigheid kunnen verwerven als ze er maar moeite voor doen of studeren. Enkele verschillen tussen de twee mentaliteiten:

Het verschil tussen de twee mentaliteiten heb ik mooi ervaren bij mijn zoon Thomas. Thomas was al sinds een kleuter een heuse bolleboos met een passie voor exacte wetenschap. Ondertussen weet hij dat een 9 of 10 voor wiskunde en natuurwetenschappen voor hem “normaal” is. Dit wil zeggen, de leerstof beheerst hij volledig en is waarschijnlijk onvoldoende uitdagend. Maar zijn doorzetting die hij toonde bij zijn zwemlessen als kleuter, was een heus toonbeeld van groeimentaliteit. De jongen had schrik om zijn hoofd bij het zwemmen onder water te houden. Na vele zwemlessen had hij eindelijk zijn angst overwonnen en had hij de techniek onder de knie. Daarna zwom hij nog enkele jaren met veel inzet en plezier bij de zwemclub.

De cirkel van invloed

Misschien daarom was ik wel gegrepen door het voorbeeld van de Amerikaanse Olympische zwemploeg in het boek “The art of performance” van Jeroen De Flander. In de zomer van 1988 moest de Amerikaanse zwemcoach Nort Thornton beslissen welke atleten meemochten naar de Olympische Zomerspelen. Om na te gaan welke zwemmer het beste reageerde op een tegenslag, zette hij volgend experiment op. Hij vroeg zijn zwemmers om een toptijd te zwemmen op een afstand van 100 meter. Na de afstand riep hij de tijd naar de zwemmer, maar voegde hier tussen één en vijf seconden aan toe. Resultaat: de atleet had volgens de verkregen informatie een vreselijke tijd gezwommen. Thornton raadde de atleet aan even te rusten en na te denken. De zwemmers met veel veerkracht dachten na wat er in het proces mis was gelopen en hoe ze hun techniek konden verbeteren. Zij zwommen daarna een betere tijd. De zwemmers met weinig veerkracht hadden moeite om de slechte prestatie te verteren en wijtte deze voornamelijk aan externe factoren. Zij zwommen daarna een slechtere tijd. De zwemcoach Nort Thornton wist onmiddellijk welke zwemmers hij moest selecteren.

Stephen Covey beschrijft in “De zeven eigenschappen van effectief leiderschap” hoe je deze cirkel van invloed kan vergroten. Elke persoon is betrokken bij een aantal zaken: zijn gezondheid, zijn werk, zijn familie, zijn vrienden. Je hebt dus een cirkel van betrokkenheid van zaken waar je emotioneel en mentaal mee betrokken bent. Binnen deze cirkel heb je een andere cirkel: de cirkel van invloed. Door een proactieve houding kan je die cirkel vergroten. Ik kan kiezen. Misschien zijn er andere oplossingen. Ik kan het anders aanpakken. Ik bepaal zelf mijn gevoelens. En dit in tegenstelling tot anderen beschuldigen, ontkennen of vluchten. Proactieve mensen zoeken hun heil in handelingen, reactieve mensen in gevoelens.

Laat me eindigen bij Dawn Staley, een Amerikaanse basketbalspeelster en coach, drievoudig Olympisch goudenmedaillewinnaar. Ze werd geboren in een achtergestelde wijk in Philadelphia. Als klein meisje was ze dol op basketbal en ze wou maar één ding: op het veld spelen. In de Netflix serie “Playbook” vertelt ze dat dit verre van evident was en enkel met veel creativiteit en doorzettingsvermogen kon worden bereikt. De grote jongens hadden immers het enige grote veld ingenomen. “Jij moet in de keuken staan” en “Ga een rokje aantrekken” riepen ze haar toe. Daarom bedacht ze een manier om haar cirkel van invloed te vergroten. Ze liep steeds over straat met een basketbal en ze had één gouden regel. De jongens konden enkel met haar bal spelen als ze mee het veld op mocht. Na een tijdje maakte ze genoeg vorderingen om bij de beste tien te horen en een vast plekje op het veld te bemachtigen.

En zo komen we weer uit bij “What doesn’t kill me, makes me stronger”. De vraag is vooral of je voldoende veerkracht hebt om een tegenslag om te buigen in een leerervaring. Handel je zoals het arme kleine meisje Dawn Staley met veel lef en creativiteit en dwing je de jongens om jou een plekje te gunnen op het speelveld, of blijf je aan de zijlijn staan vol zelfbeklag?